چنان که گذشت بخشی از فضیلت های رفت و آمد به مسجد ، جلوه های معنوی ارزشمندی است که در سرای جاودانی برای انسان مسجدی پدیدار می شود . گوشه ای از این فضیلت ها عبارت است از :
عبور آسان بر صراط
«صراط» پلی است که بر روی جهنم قرار دارد . برای ورود به بهشت باید از این پل هولناک گذشت . در برخی روایات آمده است : «وَ الصِّرَاطُ أَدَقُّ مِنَ الشَّعْرِ وَ مِنْ حَدِّ السَّيْفِ »[1] صراط از مو باریکتر و از شمشیر تیز تر است. این سخن تمثیل گونه به ما می فهماند راهی دشوار در پیش رو داریم ، و برای گذر از آن باید به تهیه زاد و توشه بپردازیم .
رحمت خاص خداوند همراه با آسایش و عبور آسان و سریع بر صراط یکی از آثار ارزشمند انس و الفت با مسجد است . خداوند مهربان این نعمتهای بزرگ و ارزشمند را برای آنان که با خانه هایش مانوسند ، تضمین نموده است . پیامبر اعظم (ص) می فرمایند «الْمَسَاجِدُ بُيُوتُ الْمُتَّقِينَ وَ مَنْ كَانَتِ الْمَسَاجِدُ بَيْتَهُ ضَمِنَ اللَّهُ لَهُ بِالرَّوْحِ وَ الرَّاحَةِ وَ الْجَوَازِ عَلَى الصِّرَاط »[2] مساجد خانه اهل تقوا است . خداوند برای آنان که مساجد را خانه های خود قرار داده اند رحمت ، آسایش و عبور از صراط را ضمانت کرده است . [3]
سکونت در سایه عرش خدا
همه ما سختی ها و تنگناهای قیامت و روز حساب را شنیده ایم ، روزی که همگان خود را به لطف و کرم پروردگار نیازمند می بینند و کمترین عنایت و توجه او را به جان و دل می خرند . راستی در آن عرصه سخت ، ماوی گزیدن در سایه عرش و بارگاه خداوند چه لذتی دارد ؟ آیا سعادتی برتر از آن به اندیشه ما خطور می کند ؟
بر پایه حدیثی از امیر المومنین (ع) این سعادت والا از آن کسانی است که در دل شبها و آنگاه که بسیاری از چشمها در خواب است ، وضوی خویش را نیکو انجام می دهند و برای بجا آوردن نماز به مسجد می شتابند . «تَحْتَ ظِلِّ الْعَرْشِ يَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ رَجُلٌ خَرَجَ مِنْ بَيْتِهِ فَأَسْبَغَ الطُّهْرَ ثُمَّ مَشَى إِلَى بَيْتٍ مِنْ بُيُوتِ اللَّهِ لِيَقْضِيَ فَرِيضَةً مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ فَهَلَكَ فِيمَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ ذَلِكَ وَ رَجُلٌ قَامَ فِي جَوْفِ اللَّيْلِ بَعْدَ مَا هَدَأَتِ الْعُيُونُ فَأَسْبَغَ الطُّهْرَ ثُمَّ قَامَ إِلَى بَيْتٍ مِنْ بُيُوتِ اللَّهِ فَهَلَكَ فِيمَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ ذَلِك »[4]
در حدیثی دیگر از امام سجاد (ع) آمده است :
« قَالَ مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ ع يَا رَبِّ مَنْ أَهْلُكَ الَّذِينَ تُظِلُّهُمْ فِي ظِلِّ عَرْشِكَ يَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّكَ قَالَ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ الطَّاهِرَةُ قُلُوبُهُمْ وَ التَّرِبَةُ أَيْدِيهِمْ الَّذِينَ يَذْكُرُونَ جَلَالِي إِذَا ذَكَرُوا رَبَّهُمْ الَّذِينَ يَكْتَفُونَ بِطَاعَتِي كَمَا يَكْتَفِي الصَّبِيُّ الصَّغِيرُ بِاللَّبَنِ الَّذِينَ يَأْوُونَ إِلَى مَسَاجِدِي كَمَا تَأْوِي النُّسُورُ إِلَى أَوْكَارِهَا وَ الَّذِينَ يَغْضَبُونَ لِمَحَارِمِي إِذَا اسْتُحِلَّتْ مِثْلَ النَّمِرِ إِذَا حَرِد »[5] حضرت موسى بن عمران عليه السّلام گفت: بار خدايا آنهائى كه روز قيامت در سايه عرش تو قرار مىگيرند و در آن روزى كه سايبانى جز سايبان تو نيست چه افرادى هستند. خداوند متعال فرمود: كسانى كه دلشان پاك باشد، آنها كه فقير و ضعيف هستند و مورد توجه نيستند، كسانى كه هر گاه ياد خدا كنند او را به عظمت ذكر مىكنند، آنهائى كه به طاعت بسنده مىنمايند همان گونه كه كودك به شير مادر بسنده مىكند. كسانى كه به مسجدها مىروند و در آنجا مكان مىگيرند همان گونه كه عقابها به آشيانههاى خود پناه مىبرند، آنهائى كه در هنگام ديدن محرمات به خشم مىآيند در آن هنگام كه مشاهده مىكنند مردم آنها را حلال كردهاند مانند پلنگ كه خشمگين مىگردد و حمله مىكند.
در این حدیث ، رفت و آمد مومنان به مسجد به کوچ کردن پرندگان به آشیانه های خود تشبیه شده است . این تشبیه گویای آن است که حضور مومنان در مسجد برخاسته از عشق و علاقه قلبی آنان به مسجد است . به سخنی دیگر کسی که به مسجد رفت و آمد می کند ، به یک نیاز فطری و طبیعی خود پاسخ گفته است . [6]
بهشت ، پاداش مسجدیان
حضرت امیرالمومنین (ع) در نهج البلاغه می فرماید :
«أَلَا حُرٌّ يَدَعُ هَذِهِ اللُّمَاظَةَ لِأَهْلِهَا إِنَّهُ لَيْسَ لِأَنْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةَ فَلَا تَبِيعُوهَا إِلَّا بِهَا» آيا آزاد مردى نيست كه اين لقمه جويده حرام دنيا را به اهلش واگذارد؟ همانا بهايى براى جان شما جز بهشت نیست، پس به كمتر از آن نفروشيد!.
از روایات بسیاری استفاده می شود که یکی از عوامل دستیابی به این گوهر گرانبها رفت و آمد به مسجد است . در حدیثی از پیامبر (ص) آمده است :
«إِجَابَةُ الْمُؤَذِّنِ رَحْمَةٌ وَ ثَوَابُهُ الْجَنَّةُ- وَ مَنْ لَمْ يُجِبْ خَاصَمْتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَطُوبَى لِمَنْ أَجَابَ دَاعِيَ اللَّهِ وَ مَشَى إِلَى الْمَسْجِدِ وَ لَا يُجِيبُهُ وَ لَا يَمْشِي إِلَى الْمَسْجِدِ إِلَّا مُؤْمِنٌ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّة»[7] جواب دادن مؤذن رحمت است و ثواب آن بهشت است و کسی که این دعوت را پاسخ نگوید در روز قیامت با وی ستیز خواهم نمود . پس خوشا حال آنكه جواب دهد خواننده خدا را و برود به مسجد و تنها مومنینی که در بهشت ساکن خواهند بود ، به سوس مسجد گام بر می دارند .
انسان مسجدی یک انسان عادی نیست . او پرچمدار بهشتیان است و دیگران پشت سر او به بهشت وارد می شوند.
«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: يَا أَبَا ذَرٍّ طُوبَى لِأَصْحَابِ الْأَلْوِيَةِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَحْمِلُونَهَا فَيَسْبِقُونَ النَّاسَ إِلَى الْجَنَّةِ أَلَا وَ[8] هُمُ السَّابِقُونَ إِلَى الْمَسَاجِدِ بِالْأَسْحَارِ وَ غَيْرِهَا »[9] اى ابا ذر خوشا بصاحبان پرچمها روز قيامت كه آنها را بدوش مىكشند از مردم در رفتن بسوى بهشت پيشى ميگيرند آگاه باش كه ايشان پيشىگيرندگان بسوى مسجدهايند در صبحگاهان و غير صبحها.
از برخی روایات استفاده می شود که مسجدیان در بهشت ، همنشین صدیقان و شهیدانند و با پیامبران بزرگی همچون داوود (ع) همدمند .
«إِجَابَةُ الْمُؤَذِّنِ كَفَّارَةُ الذُّنُوبِ وَ الْمَشْيُ إِلَى الْمَسْجِدِ طَاعَةُ اللَّهِ وَ طَاعَةُ رَسُولِهِ وَ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ مَعَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ كَانَ فِي الْجَنَّةِ رَفِيقَ دَاوُدَ ع وَ لَهُ مِثْلُ ثَوَابِ دَاوُدَ ع »[10] جواب دادن مؤذن كفاره گناهان است و رفتن به مسجد طاعت خدا است و رسول خدا و هر كه طاعت خدا كند و رسول او داخل گرداند او را خدا در بهشت با صديقان و شهيدان و باشد در بهشت رفيق داود (ع) . [11]
دستگیری مسجد از مسجدیان
فراوان شنیده ایم که مسجد در روز قیامت از آنان که وی را معطل و بی رونق گذاشته اند ، به خداوند شکایت می کند و گلایه مسجد نسبت به همسایگان خود شدیدتر است . تردیدی به درستی این مطلب وجود ندارد زیرا در این باره روایات چندی از معصومان در دست است . ولی مسجد همان گونه که از بی مهری ها شکایت می کند ، از همدمان و مانوسان خود شفاعت و دستگیری می کند . امام علی (ع) در توصیف مسجد بزرگ کوفه می فرمایند :
«وَ إِنَّ مَسْجِدَكُمْ هَذَا لَأَحَدُ الْمَسَاجِدِ الْأَرْبَعَةِ الَّتِي اخْتَارَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَهْلِهَا وَ كَأَنِّي بِهِ قَدْ أُتِيَ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ- فِي ثَوْبَيْنِ أَبْيَضَيْنِ يَتَشَبَّهُ بِالْمُحْرِمِ وَ يَشْفَعُ لِأَهْلِهِ وَ لِمَنْ يُصَلِّي فِيهِ فَلَا تُرَدُّ شَفَاعَتُهُ »[12] گویا می بینیم این مسجد در روز قیامت در حالی که دو جامه احرام شبیه به محرمان بر اوست ، حضور می یابد و برای اهل خود و نمازگزارانش شفاعت می کند و شفاعت او مورد پذیرش خداوند قرار می گیرد .
گرچه این سخن امام در مورد مسجد کوفه است ولی می توان گفت هر مسجد دیگری نیز خانه خداست و در آخرت با چهره ای متناسب با همان جهان آشکار می شود و به دستگیری از دلدادگان خود می پردازد . [13]
دیدار فرشتگان از اهل مسجد
در حدیث ذیل می توان پاره ای از فضایل و برکاتی را که نصیب انسان مسجدی می شود مشاهده نمود .
« أَلَا وَ مَنْ مَشَى إِلَى مَسْجِدٍ يَطْلُبُ فِيهِ الْجَمَاعَةَ كَانَ لَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ سَبْعُونَ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَ يُرْفَعُ لَهُ مِنَ الدَّرَجَاتِ مِثْلُ ذَلِكَ وَ إِنْ مَاتَ وَ هُوَ عَلَى ذَلِكَ وَكَّلَ اللَّهُ بِهِ سَبْعِينَ أَلْفَ مَلَكٍ يَعُودُونَهُ فِي قَبْرِهِ وَ يُؤْنِسُونَهُ فِي وَحْدَتِهِ وَ يَسْتَغْفِرُونَهُ لَهُ حَتَّى يُبْعَثَ »[14] پيامبر (ص) فرمودهاند: هر كس به مسجدى برود كه در آن نماز جماعت باشد، به هر گامى كه برمىدارد براى او هفتاد هزار حسنه نوشته مىشود و همان اندازه بر درجهاش افزوده مىشود و اگر در آن حال بميرد، خداوند هفتاد هزار فرشته بر او مىگمارد كه در گورش او را ديدار كنند و در وحدت و تنهايى انيس او باشند و تا هنگامى كه مبعوث شود براى او استغفار مىكنند.
عبارت «فان مات و هو علی ذلک» اگر در چنین حالی بمیرد در این حدیث شریف ممکن است اشاره به مرگ در مسیر رفت و آمد به مسجد باشد . این احتمال نیز وجود دارد که این عبارت ، اشاره به آن است فضایل و آثار ذکر شده نصیب انسانی خواهد بود که دارای روحیه انس با مسجد و نماز جماعت باشد و تا پایان مرگ نیز بر این خصلت ، باقی مانده و با همین روحیه از دنیا برود .
البته در خصوص کسانی که در راه مسجد دچار مرگ می شوند نیز خداوند متعال پاداش بهشت را برای آنان ضمانت نموده است . قطب راوندی از رسول خدا (ص) نقل کرده است که آن حضرت فرمودند:
« خِصَالٌ سِتٌ مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَمُوتُ فِي وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ إِلَّا كَانَ ضَامِناً عَلَى اللَّهِ أَنْ يُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ مِنْهَا رَجُلٌ تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ ثُمَّ خَرَجَ إِلَى مَسْجِدِ الصَّلَاةِ فَإِنْ مَاتَ فِي وَجْهِهِ كَانَ ضَامِناً عَلَى اللَّهِ. »[15] شش حالت است که هر کس در آن حال بمیرد خداوند عزوجل ضمانت نموده که او را در بهشت داخل کند . یکی از آن موارد شخصی است که وضوی خویش را نیکو به جای آورد ، آنگاه به سوی مسجد و محل نماز حرکت کند ، چنین کسی چنان چه در راه دچار مرگ شود ، خداوند بهشت را برای او ضمانت نموده است . [16]
تسبیح زمین برای انسان های مسجدی
تسبیح گفتن زمین برای انسان مسجدی یکی دیگر از آثار و برکات رفت و آمد به مسجد است . امام صادق (ع) در حدیثی می فرمایند :
« مَنْ مَشَى إِلَى الْمَسْجِدِ لَمْ يَضَعْ رِجْلَيْهِ عَلَى رَطْبٍ وَ لَا يَابِسٍ إِلَّا يُسَبِّحُ لَهُ إِلَى الْأَرَضِينَ السَّابِعَة »[17] هر كس پياده بسوى مسجدها گام بردارد يا رو بمسجد رود پاهاى خود را بر هيچ تر و خشكى نگذارد (يا بر هيچ چيزى نگذارد) مگر آنكه براى او تسبيح خداوند گويند يا تسبيح گويند و ثواب آن را در نامه عمل او نويسند تا طبقه هفتم زمين.
آری تسبیح زمین و آسمان و سایر موجودات تنها برای ذات حق تعالی نیست بلکه آنان بندگانی را که به قصد تعظیم شعائر الهی و یا هر انگیزه دیگری به سوی مساجد می شتابند ، نیز شناخته و مورد ستایش و تسبیح خویش قرار می دهند . [18]
(برگرفته از کتاب کوی دوست، رحیم نوبهار )
[1] بحار ، ج 8 ، ص 64
[2] مستدرک ، ج3 ، ص 362
[3] برگرفته از کتاب کوی دوست، استاد رحیم نوبهار
[4] مستدرک ، ج 3 ، ص 364
[5] مستدرک ، ج 3 ، ص 361
[6] برگرفته از کتاب کوی دوست، استاد رحیم نوبهار
[7] جامع الاخبار ، ص 68 ؛ بحار ، ج 81 ، ص 154
[8] ( 1) أثبتناه من المصدر.
[9] مستدرک ، ج 3 ، ص 433 ؛ بحار ، ج 74 ، ص 79
[10] مستدرک ، ج3 ، ص 365
[11] برگرفته از کتاب کوی دوست، استاد رحیم نوبهار
[12] وسائل الشيعة، ج5، ص: 257
[13] برگرفته از کتاب کوی دوست، استاد رحیم نوبهار
[14] بحار ، ج 85 ، ص 8
[15] بحار ، ج 80 ، ص 372
[16] برگرفته از کتاب کوی دوست، استاد رحیم نوبهار
[17] من لایحضره الفقیه ، ج1 ، ص 233
[18] برگرفته از کتاب کوی دوست، استاد رحیم نوبهار
