در قرآن مجید و گفتار معصومان فضایل فراوانی برای مسجد بر شمرده شده . گاهی جایگاه والا و عظمت این مکان مقدس یادآوری شده و زمانی به نتایج ارزشمندی که در سایه آمد و شد به مسجد نصیب انسان می شود اشاره شده است .
برخی از فضایل ، آثار ارزشمندی است که در سرای دیگر جلوه گر می شود . برخی از آنها هم فضیلیت های اخلاقی و صفات نیکی است که درسایه حضور پیوسته در مسجد انس با خانه خدا در انسان پدیدار می شود . پاره ای دیگر از آیات و روایات گویای ویژگی های انسان های مسجدی است . این گونه آیات و روایات را هم باید بیانگر فضیلت مسجد به شمار آورد ؛ زیرا ارزش و فضیلت هر مکانی به کسانی است که در آن رفت و آمد می کنند نیز بستگی دارد . در این فضل این مجموعه از فضایل را گذرا مورد بحث قرار می دهیم .
مسجد زیارتگاه موحدان
مسجد زیارتگاه انسان خدا جوست ؛ یعنی جایگاهی است که او در آنجا با عبادت خالصانه و پر حضور به گوهر گرانبهای انس با خدا دست می یابد و به بارگاه حق راه پیدا می کند . خداوند ، مساجد را اینگونه توصیف نموده است :
«أَلَا إِنَّ بُيُوتِي فِي الْأَرْضِ الْمَسَاجِدُ تُضِيءُ لِأَهْلِ السَّمَاءِ كَمَا تُضِيءُ النُّجُومُ لِأَهْلِ الْأَرْضِ أَلَا طُوبَى لِمَنْ كَانَتِ الْمَسَاجِدُ بُيُوتَهُ أَلَا طُوبَى لِعَبْدٍ تَوَضَّأَ فِي بَيْتِهِ ثُمَّ زَارَنِي فِي بَيْتِي أَلَا إِنَّ عَلَى الْمَزُورِ كَرَامَةَ الزَّائِرِ أَلَا بَشِّرِ الْمَشَّاءِينَ فِي الظُّلُمَاتِ إِلَى الْمَسَاجِدِ بِالنُّورِ السَّاطِعِ يَوْمَ الْقِيَامَة»[1] پيغمبر اكرم فرمود: خداوند متعال ميفرمايد: مساجد زمين خانههاى من است، كه براى آسمانيان ميدرخشد، چنان كه ستارگان براى اهل زمين، خوش بحال آن كس كه مساجد خانه اوست، خوشا بحال بندهاى كه در خانه خود وضو ميسازد و در خانه من مرا زيارت مينمايد، بدان كه بر زيارتشونده است كه زائر خود را گرامى دارد آنان كه در تاريكى بمساجد روى مىآورند در قيامت بآنان نور بسيار داده خواهد شد.
این حدیث ضمن ترسیم سیمای ملکوتی مسجد ، کامروایی های بزرگ هم دمان خانه خدا را نیز بازگو می کند و بر حضور در مسجد برای انجام نماز صبح و شام تاکید می کند . زیرا خداوند افزون بر فضیلت های دیگر آنان را که در تاریکی شب به سوی مسجد می شتابند به نوری درخشان که در پرتو آن تاریکی های قیامت را بیمایند ، بشارت داده است .
مسجد ، بازار آخرت
در حدیثی از پیامبر (ص) مسجد ، بازار آخرت به شمار آمده است . این سخن زیبا و پر معنا بیان گر آن است که مسجد ، جایگاه به دست آوردن فضیلتهای گرانقدری است که در سرای جاودانی مفید و موثر است ؛ همان گونه که انسان در بازارهای دنیوی ، کالا و متاعهای مادی را به دست می آورد .
«الْمَسَاجِدُ سُوقٌ مِنْ أَسْوَاقِ الْآخِرَةِ قِرَاهَا الْمَغْفِرَةُ وَ تُحْفَتُهَا الْجَنَّةُ. »[2]
پيامبر خدا (ص) فرمودند: مساجد بازارهای آخرت است . از کسانی که در آن وارد می شوند با آمرزش الهی پذیرایی می شود و هدیه آنان بهشت است .
مسجد ، برترین مکان
در گفتار معصومین (ع) توصیفهای گوناگونی از مسجد شده است ؛ خانه تقوا پیشگان ، مجالس پیامبران ، خانه های خدا در زمین ، مرکز نشر انوار الهی و … در حدیثی آمده است که :
«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِجَبْرَئِيلَ أَيُّ الْبِقَاعِ أَحَبُ إِلَى اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَالَ الْمَسَاجِدُ وَ أَحَبُّ أَهْلِهَا إِلَى اللَّهِ أَوَّلُهُمْ دُخُولًا إِلَيْهَا وَ آخِرُهُمْ خُرُوجاً مِنْهَا قَالَ فَأَيُّ الْبِقَاعِ أَبْغَضُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى قَالَ الْأَسْوَاقُ وَ أَبْغَضُ أَهْلِهَا إِلَيْهِ أَوَّلُهُ دُخُولًا إِلَيْهَا وَ آخِرُهُمْ خُرُوجاً مِنْهَا » [3]
پیامبر گرامی اسلام (ص) از جبرئیل سوال نمود کدام مکان ها نزد خداوند محبوب تر است ؟ جبرئیل عرض کرد : مساجد و دوست داشتنی ترین اهل مسجد نیز کسی است که پیش از همه به مسجد داخل و پس از همه از مسجد خارج می شود .
پیامبر گرامی اسلام (ص) فرموند : کدام مناطق نزد خداوند مبغوض ترین است ؟ جبرئیل عرض کرد بازارها و مبغوض ترین اهل آن نزد خداوند کسی است که قبل از همه به بازار وارد و پس از همه از آن خارج می شود.
مسجد ، پناهگاه مسلمانان در حوادث
هر انسان و جامعه ای در طول زندگی با رویدادهای سخت و طاقت فرسایی روبه رو خواهد شد . انسان مسلمان برای رویارویی با این مشکلات به منبع و مبدا همه قدرتها که ذات پاک خداست رو می آورد . گر چه روی آوردن به خداوند متعال در هر مکانی امکان پذیر است ؛ ولی مسجد از آن رو که خانه خداست ، برترین مکان برای این گرایش قلبی است . زیرا مسجد پناهگاهی است که انسان را از گرداب دغدغه ها و اضطراب ها نجات می دهد و به ساحل آرامش و سکون می رساند .
از همین رو امام صادق (ع) مسلمانان را سفارش می کند تا به هنگام رویارویی با مشکلات و بروز غم و اندوههای دنیوی ، وضو بگیرند و به مسجد وارد شوند و در آن دو رکعت نماز بگزارند و برای برطرف شدن مشکلات و سختی ها دعا کنند .
«مَا يَمْنَعُ أَحَدَكُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَيْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْيَا أَنْ يَتَوَضَّأَ ثُمَّ يَدْخُلَ مَسْجِدَهُ فَيَرْكَعَ رَكْعَتَيْنِ فَيَدْعُوَ اللَّهَ فِيهَا أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ يَقُولُ وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة »[4] چه چيز شما را مانع مىشود كه هر گاه وارد شود اندوهى از اندوههاى دنيا بر كسى از شما از اينكه وضو بسازد سپس داخل مسجد شود و دو ركعت نماز بجاى آورد و در آن نماز خداوند را بخواند، آيا نشنيدهاى كه خداى متعال ميفرمايد: وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ (يعنى طلب يارى نمائيد بواسطه صبر و نماز، در سختيها و گرفتاريها).
همچنین در برخی روایات توصیه شده تا مردم در رخدادهای وحشتناک مانند خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی به مسجد پناه ببرند و نماز آیات را در خانه خدا بر پا دارند .
«إِنَّ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ آيَتَانِ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ يَجْرِيَانِ بِتَقْدِيرِهِ وَ يَنْتَهِيَانِ إِلَى أَمْرِهِ وَ لَا يَنْكَسِفَانِ لِمَوْتِ أَحَدٍ وَ لَا لِحَيَاةِ أَحَدٍ فَإِذَا انْكَسَفَ أَحَدُهُمَا فَبَادِرُوا إِلَى مَسَاجِدِكُم»[5] پيامبر اكرم صلّى اللَّه عليه و آله فرموده است: همانا خورشيد و ماه دو نشانه از نشانههاى خداوند متعال است، كه بتقدير او حركت مىكنند و فرمانبردار و مطيع امر خداى متعالند، و بسبب مردن و زندگى يا زنده شدن كسى منكسف نمىشوند و نميگيرند، پس هر گاه يكى از آن دو (خورشيد و ماه) گرفت، در اين صورت وقت را از دست ندهيد و براى خواندن نماز در رفتن بمساجد خود پيش دستى كنيد.
(برگرفته از کتاب کوی دوست، رحیم نوبهار )
[1] مکارم الاخلاق ، ص 297 ( گنجینه روایات نور )
[2] بحار ، ج81 ، ص 4 ( جامع الاحادیث نور )
[3] بحار ، ج 81 ، ص 4 ( جامع الاحادیث نور )
[4] بحار ، ج 66 ، ص 343 (جامع الاحادیث نور )
[5] من لایحضره الفقیه ، ج1 ، ص 540
